Studenci doświadczający problemów w obszarze zdrowia psychicznego to stale rosnąca grupa osób zgłaszająca potrzebę wsparcia podczas studiów. W roku akademickim 2010/11 w Biurze ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego ( BON) zostało zarejestrowanych ponad dwieście osób zgłaszających problemy ze standardową realizacją obowiązków akademickich. Osoby doświadczające kryzysów zdrowia psychicznego stanowią liczną reprezentację na tle około tysiąca wszystkich studentów zgłaszających się do BON z powodu sytuacji zdrowotnej.
Najczęstszymi chorobami i zaburzeniami psychicznymi, z jakimi zgłaszają się studenci są:
- zaburzenia nastroju: zaburzenia depresyjne, choroba afektywna dwubiegunowa, reaktywne zaburzenia depresyjne występujące w ścisłym związku z trudnymi wydarzeniami;
- różnego rodzaju zaburzenia lękowe takie jak fobia społeczna, reakcje lękowe, trudności w radzeniu sobie ze stresem na przykład z egzaminacyjnym czy związanym z obciążeniami na uczelni;
- obciążenia psychiczne wynikające z sytuacji życiowej studenta, śmierci kogoś bliskiego, długotrwała choroba studenta mająca swoje psychologiczne konsekwencje, utrzymująca się trudność mająca wpływ na stan psychiczny studenta;
- kłopoty osobowościowe, problemy w zakresie motywacji i samorealizacji odnoszące się do nauki, jak również do konkretnych, ważnych dla studenta aspektów życia;
- schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne;
Z uwagi na duże zróżnicowanie problemów związanych z zaburzeniami i chorobami psychicznymi BON nie proponuje uniwersalnego schematu pomocy dla tej grupy studentów. Model wsparcia konstruowany jest indywidualnie. Podstawą jest konsultacja, której celem jest poznanie trudności jakie pojawiają się w procesie studiowania oraz oczekiwań dotyczących zakresu wsparcia. W trakcie konsultacji pracownik BON stara się odpowiedzieć na następujące pytania:
- Jaki jest problem studenta i w jaki sposób utrudnia on lub uniemożliwia studentowi funkcjonowanie na uczelni?
- Czy dostarczona dokumentacja wskazuje na powody zdrowotne uzasadniające planowanie ii stosowanie indywidualnych rozwiązań w stosunku do danego studenta, czy też konieczna jest dodatkowa specjalistyczna konsultacja w biurze?
- Jakie rozwiązanie byłoby pomocą dla studenta, a nie próbą zmniejszania wymagań wobec niego?
- Czy proponowane dla danego studenta rozwiązanie powinno mieć raczej długo czy krótkofalowy charakter?
Analiza dokumentacji jest ważnym elementem diagnozy, powierzona BON dokumentacja jest poufna. Analizie podlegają zarówno dokumenty medyczne dostarczona przez studenta, jak również opinie przygotowane przez specjalistów współpracujących z BON (psychologowie, lekarz psychiatra).
Zadaniem konsultantów BON jest zebranie wszystkich potrzebnych danych, konstrukcja modelu wsparcia, a w konsekwencji przedstawienie dziekanowi jednostki dydaktycznej rekomendacji dotyczących zakresu i charakteru proponowanych zmian. Tak prowadzona diagnoza funkcjonalna sytuacji studenta pozwala najbardziej optymalnie odpowiedzieć na realne problemy.
Wszystkie stosowane rozwiązania opierają się na zasadzie nie obniżania poziomu merytorycznego kursów oraz nie naruszania jego kluczowych elementów. Poniżej przedstawione dokumenty prawne szczegółowo regulują zakres możliwych do wprowadzenia zmian.
- Uchwała nr 156 Senatu Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 17 grudnia 2003 r. w sprawie studiowania osób niepełnosprawnych w Uniwersytecie Warszawskim,
- Zarządzenie nr 5 Rektora Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 8 marca 2005 r. w sprawie warunków studiowania osób niepełnosprawnych w Uniwersytecie Warszawskim,
- Szczegółowe zasady z dnia 30 czerwca 2005 roku w sprawie wprowadzania i stosowania rozwiązań alternatywnych wobec studentów niepełnosprawnych.
Rozwiązania dostosowujące tok studiów do potrzeb osób z chorobami i zaburzeniami psychicznymi
Do najczęściej proponowanych przez BON rozwiązań, które wspierają studentów doświadczających kryzysów zdrowia psychicznego należą:
Zmiana harmonogramu zaliczeń
Z uwagi na nieprzewidywalność nasilania się objawów choroby, rozwiązanie to pozwala elastycznie planować czas oraz ilość rozliczanych przedmiotów. Możliwe jest wydłużenie czasu rozliczania zobowiązań z bieżącej sesji do momentu rozpoczęcia się kolejnej.
Zmiana poziomu dopuszczalnych nieobecności
Jest to propozycja dla studentów, którzy ze względu na częste pogarszanie się samopoczucia nie są w stanie regularnie uczęszczać na zajęcia. Limit dopuszczalnych absencji może być podniesiony do 50 %.
Zmiana formy egzaminu lub zaliczenia
Rozwiązanie służy studentom, którzy ze względu na sytuacje zdrowotną nie są w stanie podejść do standardowej formy egzaminów. Alternatywna forma danego rozliczenia nie może obniżać poziomu wymagań, przykładem może być zmiana zaliczenia polegającego na wygłoszeniu referatu na forum grupy na inną, uzgodnioną z wykładowcą propozycje, nie wiążącą się z koniecznością sprostania wymogom wystąpienia publicznego. Rozwiązanie może również dotyczyć zmiany warunków odbywania się egzaminu poprzez przeniesienie go do odrębnej sali.
Urlop zdrowotny ( w tym urlop z prawem do zaliczania przedmiotów)
Jeśli problem studenta ma charakter długotrwały i wiąże się z koniecznością podjęcia wyłączającego leczenia, BON może rekomendować urlop zdrowotny, który skutkuje ponownym i bezpłatnym wpisaniem studenta na ten sam etap studiów ( semestr lub rok akademicki). Zależnie od kondycji zdrowotnej i motywacji studenta, rozwiązaniu może towarzyszyć możliwość rozliczania wybranych przedmiotów.
Konsultacje psychologiczne
Na konsultację psychologiczną studenci zgłaszają się z własnej inicjatywy, kiedy czują potrzebę omówienia z psychologiem swojej sytuacji powodującej dyskomfort w sferze emocjonalnej, w sferze funkcjonowania społecznego, samooceny, motywacji do nauki itd. Działania psychologiczne z ramienia Biura ds. Osób Niepełnosprawnych mają charakter konsultacyjny. Oznacza to, że po wstępnym rozpoznaniu problemu, psychologowie wskazują optymalną w ich ocenie formułę wsparcia (konsultacja psychiatryczna, terapia psychologiczna). Psycholog pomaga studentowi nazwać problemy wymagające dalszego wsparcia, czasem stara się również wypracować motywację do dalszej pracy.
W roku akademickim 2009/10 studenci Uniwersytetu Warszawskiego skorzystali z 800 tego typu konsultacji. Jeśli student wyrazi takie życzenie, opinia psychologa może zostać udostępniona Kierownikowi ds. studenckich BON w celu określenia systemu wsparcia podczas studiów.
Konsultacje psychiatryczne
Na konsultacje psychiatryczne studenci kierowani są przez psychologów współpracujących z BON lub konsultantów biura, w celu uzyskania szerokiej diagnozy sytuacji zdrowotnej, wskazującej na poszczególne obszary trudności istotne w kontekście akademickim. Opinia lekarza służy określeniu zakresu wsparcia lub/i rekomendacji właściwego sposobu leczenia. W roku akademickim 2009/10 studenci zapisali się na 240 konsultacji.
Obszary trudności zgłaszane przez studentów w BON
Do najczęściej zgłaszanych problemów jakie studenci relacjonują jako utrudniające podczas studiów należą:
- Brak możliwości terminowego rozliczenia zajęć
- Trudności w prezentowaniu wiedzy na forum grupy
- Problemy z działaniem pod dużą presją czasu
- Kłopoty z organizacją pracy
- Problemy z motywacją i wiarą w możliwość sprostania zadaniom
- Nieprzewidywalne okresy pogorszenia samopoczucia a kalendarz akademicki
- Problemy z koncentracją uwagi, pamięcią, myślami zakłócającymi naukę, nasilone poczucie zmęczenia
- Inne problemy zdrowotne
- Problemy z organizacją pracy, związane z trudnością nadawania priorytetów i równoległego realizowania dużej ilości zadań na studiach
- Trudności w kontaktach z grupą studencką i wykładowcami
| Co może student? | Co może BON? |
|---|---|
| Zgłosić potrzebę wsparcia | Przekazać jednostce propozycje zmian w toku studiów i/lub wskazówki dydaktyczne |
| Starać się o regularną ocenę jego potrzeb wynikających ze stanu zdrowia | Elastycznie zareagować na zmieniające się potrzeby |
| Studiować rzetelnie w okresach poprawy samopoczucia | Zindywidualizować tok zaliczania |
| Podjąć i kontynuować leczenie | Dostosować tok studiów tak, aby możliwe było leczenie |
Dotychczasowe doświadczenia Biura ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego w zakresie wspierania osób doświadczających trudności z obszaru zdrowia psychicznego wskazują na ogromną potrzebę tworzenia rozwiązań dla tej grupy. Wielu studentów podkreśla, że proces studiowania nie byłby możliwy bez daleko idącej indywidualizacji toku studiów.
Rosnąca liczba osób zgłaszających problemy z tego obszaru, pokazuje również konieczność wspierania i promowania zdrowia psychicznego jako wspólnej wartości dla wszystkich studentów. Konieczne są działania mające na celu zmianę stereotypów wokół osób doświadczających kryzysów zdrowia psychicznego podczas studiów. Ważne jest, aby rosła świadomość dotycząca możliwości uzyskania pomocy w strukturach uczelni, jak również świadomość potrzeby wsparcia i akceptacji ze strony najbliższego otoczenia studenta.